Xạ Hương: 10+ Công dụng chữa bệnh và lưu ý vàng khi sử dụng

Tham vấn y khoa : Bác sĩ

Ngày cập nhật :30/12/2022

Xạ hương từ lâu được biết đến là nguyên liệu nổi tiếng trong tạo hương thơm hay mỹ phẩm. Ngoài ra, còn được sử dụng để chữa nhiều bệnh lý.

Vậy thực hư xạ hương có công dụng gì trong chữa bệnh? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong phạm vi bài viết sau.

Mô tả dược liệu xạ hương

Tên gọi khác: Lạp tử, nguyên thốn hương, hươu xạ, sóc đất.

Tên gọi theo khoa học: Moschus moschiferus L. hoặc Moschus berezouskii Flerov hay con Mã xạ M. sifamicus Przewalski.

Họ theo khoa học: Cervidae.

Xạ hương là gì?

Xạ hương là gì? Hươu xạ có đặc điểm là chân mảnh, cổ ngắn, đầu dài, mõm tròn. Có thân dài 0,8-1m, đuôi dài 4-5cm, vai cao 50-65cm, trọng lượng từ 10-17kg, thân phủ lông màu nâu hung.

Con đực có nanh dài 8-9cm mọc ra khỏi mép hướng xuống dưới và quặp ra sau. Con cái có nanh nhỏ hơn nhưng không lộ ra ngoài. Cả con đực và con cái đều không có sừng.

Riêng ở hươu xạ đực, ở khu vực giữa rốn và cơ quan sinh dục có một túi tròn phồng. Dài 5-7cm rộng khoảng 3cm, cao 3-4cm. Được bao bọc bởi lớp lông mao và ở giữa trụi lông có hai lỗ thông. Túi này dùng để chứa chất dịch (chất xạ) tiết ra từ tuyến của thành túi hươu xạ.

Đối với con trưởng thành có thể cho ra một túi xạ nặng đến hơn 60g. Xạ hương ở con vật thường có màu nâu đỏ. Nhưng khi để khô thì có dạng khối lổn nhổn màu nâu hung rồi xám lại dần dần.

Xạ hương có hình hạt to bằng hạt gạo, màu vàng xám, vị trí gần lỗ của bao xạ có hạt to, sắc tím đen.

Bộ phận sử dụng

Túi xạ đã phơi khô và hạt xạ bên trong.

Phân bố

Hươu xạ thường sống trong các cánh rừng Đông Bắc Á và chủ yếu là những nơi rừng núi cao 1.000 – 2.000m. Có khi lên đến 4.000m rất nguy hiểm. Tùy theo thời gian mà hươu xạ có thể xuất hiện nhiều hay ít. Ban ngày nó thường ẩn mình trong các bụi cây và chiều tối mới đi ăn.

Hươu xạ phân bố nhiều ở Liên Xô, Trung Quốc, Triều Tiên, Mông Cổ, Nepal, Mianma, Ấn Độ. Tại Việt Nam hươu xạ chủ yếu sinh sống ở các vùng núi cao ở Cao Bằng, Lạng Sơn.

Thu hoạch và chế biến xạ hương

Nhìn chung các thu hoạch và sơ chế xạ hương khá là kỳ công. Có lẽ cũng chính vì thế mà nó góp phần làm nên sự đắt đỏ của nguyên liệu này.

Thu hoạch

Sau khi bắt được hươu xạ rồi thì sẽ cắt lấy túi xạ. Thường là sẽ cắt to hơn diện tích của túi xạ. Sau đó đem phơi khô lên. Có thể dùng long não hay lá trầu gói lại rồi cho vào lọ kín dùng dần.

Hoặc có thể ngâm túi xạ trong rượu rồi đem phơi khô. Sau đó lại tẩm rượu lần nữa. Phơi ở nơi râm mát 3 lần cho đến khi túi xạ khô rồi cho vào trong lọ kín để dùng dần là được.

Hoặc người ta còn dùng dùi sắt nóng để đốt sạch lông bên ngoài túi xạ. Cách này cũng sẽ làm túi xạ mau khô hơn.

Chế biến hươu xạ

Với nhiều người thì hay chế biến hươu xạ bằng cách dùng nước nóng. Nhúng túi xạ vào nước nóng cho ướt rồi làm sạch lông bên ngoài da. Cuối cùng chỉ cần mở túi xạ đem thái mỏng rồi nghiền thành bột là được.

Còn kinh nghiệm dân gian thì đơn giản là lấy túi xạ sau đen lên rồi nghiền thành bột mịn. Sau đó cho tiếp hạt xạ vào để nghiền thành bột cho mịn là được.

Bảo quản sóc đất

Sau khi sơ chế xong thì cho sóc đất vào lọ thủy tinh và đậy kín nắp. Sau đó để ở nơi thoáng mát để hạn chế xạ hương mất mùi. Những chất có mùi thơm nồng khác như bạc hà hay băng phiến không nên để gần sóc đất.

Thành phần hóa học

Trong xạ hương có chứa các thành phần như chất béo, chất cholesterine, chất nhựa trắng. Muối calci và amoniac có tỷ lệ thay đổi, một tinh dầu 34% gọi là muscon và yi3 lệ của muscon trong xạ hương là 1% và 1,58 – 1,84%. Đây được xem là hoạt chất thơm nhất của xạ hương.

Ngoài ra, xạ hương còn chứa normuscone và các thành phần khác như protid. Các hợp chất nitrogen (acid amine, ure), muối vô cơ (Ca, K, Na, Mg, photpho)

Vị thuốc của xạ hương

Tiếp đến là những thông tin về vị thuốc của xạ hương.

Tính vị

Lạp tử có vị cay, tính ôn.

Quy kinh

Quy kinh Tâm can tỳ. Bên cạnh thuốc có đặc tính thơm xuyên cho nên thuốc có thể thông suốt 12 kinh.

Tác dụng dược lý

Xạ hương có tác dụng gì? Dưới đây là một số công dụng phổ biến.

Xem thêm: Titan gel 10+ thông tin thú vị nam giới không nên bỏ qua

Theo nghiên cứu Y học cổ truyền

Nguyên thốn hương có tác dụng hoạt huyết tán kết, khai khiếu tinh thần, chỉ thống thôi sản.

Chủ trị các chứng: sang thương thũng độc, trung tích kinh bế, kinh phong. Kinh giản trúng phong (chứng bế), nhiệt nhập tâm bào (chứng bệnh ôn nhiệt). Tâm phúc bạo thống, diệt dã tổn thương, bào y bất hạ (nhau thai không ra).

Theo nghiên cứu Y học hiện đại

• Tính kháng viêm, kháng khuẩn: Hươu xạ có tác dụng ức chế tụ cầu vàng, trực khuẩn đại tràng (E. Coli), khuẩn thổ tả heo. Thuốc còn có tác dụng kháng viêm trên mô hình gây viêm khớp cho chuột đồng.
• Tác dụng chống ung thư: Sóc đất có tác dụng ức chế các tế bào ung thư. Như các loại ung thư thực quản, ung thư đại tràng. Ung thư tuyến bao tử, ung thư bàng quang, với nồng độ cao tác dụng mạnh. Nhưng riêng với ung thư tâm vị thì thường không thể hiệt rõ.
• Đối với tử cung: Giúp hưng phấn đối với tử cung bị cô lập. Có tác dụng mạnh hơn đối với tử cung có thai.
• Tác dụng đối với hệ tuần hoàn – hô hấp: Thuốc làm hưng phấn tim cô lập khiến lưu lượng máu ở động mạch vành tăng gấp đôi. Giúp nâng cao huyết áp và tăng tần số hô hấp.
• Đối với hệ thần kinh trung ương: Chất muscone ceton lạp tử có tác dụng hưng phấn hệ thần kinh trung ương. Đây là một trong những tác dụng khai khiếu của xạ hương. Giúp cải thiện tuần hoàn não, ngăn chặn phù não. Đồng thời còn làm tăng khả năng thích nghi của hệ thần kinh trung ương khi rơi vào trạng thái thiếu oxy.

Cách dùng và liều lượng

Liều dùng: 0,06 – 0,1g nhiều đến 1g. Dùng ngoài lượng vừa đủ.

Chỉ dùng kết hợp với thuốc hoàn tán, không cho vào thuốc than vì sẽ dễ mất mùi.

Một số bài thuốc từ xạ hương

Dưới đây là một số bài thuốc từ hươu xạ. Lưu ý, nội dung bài viết chỉ mang tính tham khảo. Các bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để việc dùng thuốc đạt hiệu quả tốt nhất.

1. Chữa chứng bong gân vùng eo lưng bằng xạ hương

Dùng dịch chích hươu xạ 0,2% tiêm vào vùng bị đau. Tính theo liệu trình, mỗi tuần 1 lần, mỗi lần chỉ tiêm 2-4ml và 2 tuần là một liệu trình.

2. Đối với bệnh vạch mành

Lấy lạp tử nhân tạo làm thành viên ngậm lactose làm giúp trị đau thắt ngực.

Theo thống kê trong 160 ca thì khoảng 119 ca (74,4%) thuốc bắt đầu có tác dụng mạnh như nitroglycerin. Còn trong 27 ca (16,9%) thuốc có tác dụng chậm hơn, số còn lại thì không có tác dụng.

Tùy trường hợp, có ca dùng hơn 1 viên có tác dụng còn có ca thì không. Đối với hình thức này tác dụng phụ có thể xảy ra là triệu chứng nôn nhẹ. Nhưng không làm đau đầu, chóng mặt hay thay đổi mạch và huyết áp.

Nguyên thốn hương Ceton (Muscone) chế thành thuốc phun sương và ngậm trị đau thắt ngực, bệnh mạch vành.

Dùng xạ hương, nha tạo, bạch chỉ làm thành cao dán. Mỗi lần dán 2 miếng ở vùng đau trước tim và huyệt tâm du, dùng 1 ngày 1 lần.

3. Bệnh viêm gan mạn và xơ gan thời kỳ đầu

Dùng dịch chích xạ hương 5% chính vào lần lượt 2 nguyệt Chương môn, kỳ môn hai bên. Theo liệu trình 1 tuần 1 lần, mỗi lần 2ml và một liệu trình sẽ kéo dài 4 tuần.

4. Điều trị bệnh Bạch điến phong bằng xạ hương

Dùng dịch chích hươu xạ 0,4% chích vào vùng bị bệnh nhiều, lượng dùng tùy theo vùng to hay nhỏ. Mỗi tuần 2 lần, thường thì một liệu trình tối đa 3 tháng.

5. Thai chết lưu, nhau thai không ra

Bài thuốc hương quế tán bao gồm: sóc đất 0,15g, nhục quế 1,5g. Lấy hai dược liệu này tán chung cho đến khi thành bột mịn, chia thành 2 lần uống với nước nóng.

6. Khò khè, say nắng, trúng gió

Các nguyên liệu gồm sóc đất, tạo giác, xương bồ (loại thạch xương bồ hay thủy xương bồ đều được), băng phiến. Đem các nguyên liệu đi nghiền thành bột mịn rồi trộn cho đều.

Sau đó 1 hỗn hợp bột cỡ bằng hạt đậu xanh thổi vào lỗ mũi là được. Người bệnh sẽ tỉnh dậy trong thời gian ngắn.

7. Vết thương sưng tấy

10g kê huyết đằng, 8g hồng hoa, 10g tô mộc, 0,4g hươu xạ. Đem các nguyên liệu nấu nước để uống.

8. Tiểu ra sỏi, tiểu buốt

Ngưu tất 16g đem nấu với 0,4g hươu xạ để lấy nước uống.

9. Bài thuốc lục thần hoàn

Hùng hoàng, hươu xạ, thiềm tô và băng phiến mỗi vị đúng 1g. Thêm ngưu hoàng và trân châu mỗi vị đúng 1,5g nữa là được.

Đầu tiên thiềm tô đem tẩm với rượu rồi để riêng ra. Còn các vị khác thì đem đi nghiền bột thật mịn. Sau đó thêm thiềm tô để vo viên cỡ hạt cải là được. Muốn thuốc có màu đen thì dùng muội bếp để áo bên ngoài.

Tùy tình trạng bệnh mà mỗi lần dùng từ 5 đến 10 viên. Ngày dùng tối đa 2 lần là được.

Bài thuốc này thanh nhiệt tiêu độc hay giảm đau đều tốt. Người nào họng đau và sưng, trẻ nhỏ sốt, co giật. Có mụn đầu đinh độc. Hay mẹ bầu bị sưng tuyến vú đều dùng được.

10. Bài thuốc an cung ngưu hoàng hoàn

Nguyên liệu cho bài thuốc gồm có. Hoàng cầm, hoàng liên, chi tử, chu sa, hùng hoàng mỗi vị đúng 1 lạng. Thêm băng phiến và xạ hương mỗi thứ 25g. Trân châu gấp đôi lượng. 10g ngưu hoàng, 2 lạng bột sừng trâu. Thêm 1 chút mật ong nữa. Đem các nguyên liệu nghiền bột rồi cho mật ong làm thành viên hoàn cỡ tầm đầu ngón tay út.

Mỗi ngày dùng đúng 1 viên liệu trình tầm 1 tuần là được.

Bài thuốc này dùng để tiêu độc, giải nhiệt, thông khiếu tốt. Người nào co giật, không kiểm soát được hành vi, sốt, nhiệt độc ngấm vào cơ thể hay bị nhồi máu não mà hôn mê. Thì đều có thể dùng được.

11. Bài thuốc thái ất tử kim đĩnh

Nguyên liệu chỉ cần các thứ sau: nguyên thốn hương, chu sa, hùng hoàng, mỗi vị đúng 12g. Thêm thiên kim tử và ngũ bội tử mỗi vị đúng 40g. Cuối cùng là 80g sơn từ cô và 60g hồng nha đại kích nữa.

Đem các nguyên liệu nghiền bột rồi tạo thành viên thỏi. Mỗi viên cỡ 4g là được. Người lớn thì dùng từ ½ đến 2 thỏi.

Bài thuốc này dùng cho người bị ngộ độc thức ăn dẫn đến hôn mê, người chết đuối, tự tử do thắt cổ mà người còn ấm.

12. Giảm đau tim

Trộn sóc đất, bạch chỉ và nha tạo mỗi thứ 1 lượng vừa đủ để làm cao dán. Khi nào có hiện tượng đau tim thì lấy 2 miếng dán ở trước tim và chỗ huyệt tâm du. Sau 24 ngày thì tiến hành thay 1 lần là được.

13. Công dụng khác của xạ hương

Ngoài những công dụng trên thì xạ hương còn được ghi nhận có nhiều công dụng khác. Ví dụ điển hình là các công dụng dưới đây. Mà công dụng nào cũng được đánh giá là tốt cho con người cả.

Thực tế xạ hương chính là hạch của con hươu xạ đã phơi khô. Theo nghiên cứu thì độ thơm của sóc đất kéo dài. Chính vì thế mà người ta dùng nó trong sản xuất nước hoa.

Ngoài ra thì nó cũng là vị thuốc Đông y được sử dụng khá nhiều. Nó thường được dùng trong các bài thuốc chữa bệnh nguy hiểm. Và mang lại hiệu quả tốt ví dụ như người bị hoa mắt, đau mắt, chóng mặt, trúng gió hay động kinh,…

Các tài liệu Đông y đều tin rằng nguyên thốn hương cay và có tính bình và hoàn toàn không độc. Khi vào cơ thể nó đi theo 12 đường kinh giúp thông thất khiếu, làm sạch uế khí trong cơ thể.

Ngoài ra nó còn khử độc phong, làm thuốc hồi sinh, giảm đau bụng rất tốt nữa. Người nào đau thắt ngực, phụ nữ khó sinh thì đều dùng được. Hơn nữa xạ hương cũng còn dùng để tiêu thũng.

Cách phân biệt giữa xạ hương thật và giả

Sau đây là cách phân biệt xạ hương thật và giả, các bạn cần lưu ý:

• Nếu là xạ thật thì mùi nồng xộc vào mũi và thơm dai.
• Lấy ráy tai cho vào túi sóc đất và vo viên lại. Nếu có tính đàn hồi, mềm, dễ vo viên tròn thì là xạ thật. Mà chỉ vo được thành sợi dài, không đàn hồi thì là xạ giả.
• Cho xạ vào nước sôi 1 lúc sau đó vớt ra. Bã xạ thật thì thơm lâu. Còn xạ giả thì lại hôi.
• Nếu miếng xạ còn nguyên cả da thì dùng kim châm vào. Nếu khối đó cứng thì người ta thêm chì vào cho nặng.
• Dùng 1 sợi chỉ nhúng vào nước hành tanh rồi xuôn vào kim. Lấy kim đó xuyên qua túi xạ. Xạ thật thì mùi tanh trên sợi chỉ mất đi. Mà xạ giả thì mùi tanh mất đi rất ít.
• Khi đốt lạp tử trên miếng sắt như đốt tóc thì thấy mùi thơm tỏa ra nhiều. Chất còn lại hầu như rất ít thì là xạ thật. Còn xạ giả thì còn lại rất nhiều than.
• Thường thì khi làm hươu xạ giả người ta cho thịt khô, máu khô, bột chì hay đất cát vào. Nếu đốt thì ngoài bột chì và đất cát không cháy ra. Những thứ còn lại sẽ cháy khét rất khó chịu.

Những lưu ý khi dùng hươu xạ

Không chỉ là 1 loại hương liệu quý giá và đắt đỏ. Hươu xạ còn là loại dược liệu được nhiều người yêu thích vì chữa bệnh tốt. Nhưng điều này không có nghĩa là bạn dùng nó nhiều được đâu. Kể cả dùng trong hay ngoài thì đều cần đảm bảo lượng vừa đủ mà thôi.

Nếu không sẽ lãng phí cũng như khiến cơ thể có nhiều tác dụng phụ không mong muốn đấy! Sau đây chính là những điều khắc cốt ghi tâm khi dùng xạ hương bạn tuyệt đối cần nhớ.

Cẩn trọng khi dùng hươu xạ

Hươu xạ mặc dù là hương liệu hay dược liệu đều rất tốt. Nhưng không thể nói rằng nó hoàn toàn vô hại được. Phàm là những cái gì có mùi thơm thì dùng nhiều đều không tốt. Ví dụ như hươu xạ chẳng hạn.

Hươu xạ dùng ít thì thơm chứ dùng nhiều thì nguy cơ gây bệnh và nhiều tác dụng phụ.

• Người nào âm hư, mẹ bầu thì tuyệt không dùng.
• Sóc đất từ lúc thu hoạch cho đến lúc sử dụng được phải trải qua nhiều công đoạn. Nếu bạn là người chưa có chuyên môn thì tốt nhất nên xin ý kiến người có kinh nghiệm để dùng cho đúng.
• Khi sử dụng nếu cơ thể bất thường hoặc có tác dụng phụ thì cần xem xét mức độ ảnh hưởng. Hoặc tìm đến bác sĩ để có lời khuyên tốt nhất.
• Những sản phẩm có chứa sóc đất nên hạn chế dùng cho mẹ bầu. Người hiếm muộn, thai lưu, hay người khó mang thai.
• Kể cả người ốm yếu cũng cần chú ý khi dùng.

Liều dùng khuyến cáo

Các bác sĩ đã đưa ra liều dùng chung chung cho các trường hợp. Tuy nhiên đối với những trường hợp khác nhau, tình trạng bệnh cũng như độ tuổi khác nhau thì liều dùng cũng khác nhau.

Bạn có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để tìm ra được liều dùng phù hợp cho bản thân mình. Cũng như hạn chế được nhiều tác dụng không mong muốn nếu dùng quá nhiều nhé!

Nếu dùng trong thì chỉ dùng từ 0,06 đến 0,1g mà thôi. Trừ trường hợp bác sĩ chỉ định tăng lên. Nhưng tối đa cũng chỉ là 1g 1 ngày. Kể cả dùng ngoài cũng dùng vừa đủ mà thôi.

Khi dùng chỉ dùng dạng vo viên không đốt. Vì đốt sẽ làm mất mùi của dược liệu.

Dùng độc vị hay kết hợp cùng các vị thuốc khác đều được. Nhưng thường là dùng cùng các vị thuốc khác sẽ hơn.

Tây y từ lâu rồi đã dùng hươu xạ để cường dương, ổn định kinh nguyệt, ổn định thần kinh. Người ta dùng nó dưới dạng cồn hươu xạ. Mỗi ngày cũng chỉ dùng từ 6 đến 10g hòa với nước để uống. Hiện tại cách này hiếm được sử dụng.

Xem thêm: 15+ Thuốc trị rụng tóc hiệu quả đang được ưa chuộng

Xạ hương có thực sự an toàn không?

Thực tế bản thân lạp tử không hề có độc. Nhưng nó cũng không hẳn là an toàn tuyệt đối. Chỉ là công dụng của nó nhiều hơn tác hại nên có thể ngầm coi là vô hại thôi.

Chứ thực tế nói về độ an toàn nó cũng chỉ tầm 80 đến 90% mà thôi. Do đó nếu có dùng thì hãy cẩn trọng với loại hương liệu này nhé!

Trước khi dùng cần cân nhắc lợi và hại của sản phẩm. Đương nhiên lạp tử cũng thế. Tốt nhất nên xin ý kiến bác sĩ điều trị cho an toàn.

Mẹ bầu hay người nào có tình trạng mang thai khó, thai lưu hay bị hiếm muộn. Tốt nhất là không nên dùng lạp tử. Nếu có dùng thì hãy xin ý kiến bác sĩ để điều trị cho an toàn.

Mua xạ hương ở đâu thì chuẩn?

Bởi vì hươu xạ là loại hương liệu cũng như dược liệu quý hiếm nên nó rất hay bị làm giả. Vì thế cần chọn nơi uy tín để mua xạ hương cho an toàn.

Hiện tại trên thị trường, hàng thật và hàng giả lẫn lộn, không biết đâu mà lần. Chính vì thế nếu mua phải hàng giả sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến sức khỏe của bệnh nhân. Vì thế việc chọn được địa chỉ mua xạ hương uy tín là rất quan trọng.

Thực tế bạn hoàn toàn có thể mua xạ hương ở những nhà thuốc Đông dược, phòng khám đông y,… Vì đây là loại dược liệu khác phổ biến trong Đông y.

Tuy nhiên nơi mua cần đảm bảo uy tín, có giấy phép hoạt động. Sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng. Như vậy mới đảm bảo sản phẩm an toàn, đạt chất lượng.

Trên đây là tổng hợp một số thông tin về xạ hương. Đây là dược liệu quý, có nhiều công dụng chữa bệnh. Tuy nhiên, có ý định sử dụng, các bạn hãy tham khảo bác sĩ trước khi dùng.