Diệp hạ châu (cây chó đẻ) : 10+ Công dụng, cách dùng, kiêng kỵ

Tham vấn y khoa : Bác sĩ

Ngày cập nhật :26/01/2023

Diệp hạ châu (cây chó đẻ) là vị thuốc nam có vô vàn tác dụng tuyệt vời. Qua bài viết dưới đây, chúng ta hãy cùng tìm hiểu rõ hơn công dụng, cách dùng, kiêng kỵ của loại thuốc này.

Mô tả cây diệp hạ châu

Tên khác: Cây chó đẻ, chó đẻ răng cưa, diệp hạ châu đắng, cây cau trời

Tên Hán Việt: Trân châu thảo, diệp hậu châu, nhật khai dạ bế

Tên khoa học: Phyllanthus urinaria

Họ: Phyllanthaceae

Đặc điểm sinh thái của cây diệp hạ châu

Diệp hạ châu là loại cây thân thảo sống một năm. Cây thường mọc thẳng hoặc nằm bò với chiều cao trung bình 80 cm. Thân cây có màu hồng, gần phần gốc thường tạo nhiều nhánh thẳng hoặc nằm sóng soài.

Lá diệp hạ châu xếp thành hai dãy, cuống rất ngắn. Lá kèm với phiến lá mỏng như giấy, hình mũi mác hoặc trứng.

Hoa có hoa đực và hoa cái riêng nhưng mọc ở cùng một cành. Cụm hoa đực mọc ở nách gần ngọn, không có cuống hoặc cuống rất ngắn. Hoa cái mọc đơn độc phía dưới càng, có hình mũi mác.

Quả nang không có cuống và có hạt hình 3 cạnh.

Phân bố

Cây diệp hạ châu là loại cây mọc hoang ở khắp nơi và thường tìm thấy chủ yếu ở các nước vùng nhiệt đới như

• Ấn Độ
• Lào
• Indonesia
• Đài Loan
• Nepal
• Nhật Bản
• Thái Lan
• Trung Quốc như tỉnh An Huy, Quảng Tây, Hải Nam, Hồ Nam, Hà Nam, Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Chiết Nam, Tây Tạng, Quảng Đông, Hồ Bắc, Thiểm Tây, Tây Tạng, Giang Tô
• Bhutan
• Nam Mỹ
• Việt Nam

Thu hái và bảo quản

Là một dược liệu quý, tất cả các bộ phận của diệp hạ châu đều được thu hái để làm thuốc. Thời điểm thu hoạch thích hợp nhất là vào mùa hè khi cây đã đủ lớn. Đồng thời, bạn nên hái ở những khu vực sạch sẽ, hấp thụ nhiều ánh sáng để chất lượng thảo dược tốt nhất. Rễ cây chó đẻ thuộc loại cây rễ chùm nên không khó để bạn có thể nhổ được cả cây.

Sau khi hái, bạn cần rửa sạch, loại bỏ cỏ dại và côn trùng còn sót lại rồi ngâm trong dung dịch nước muối loãng 5 – 10 phút. Cũng giống như nhiều vị thuốc khác, cây chó đẻ thường được bào chế bằng phương pháp phơi, sấy hoặc sao khô.

• Phơi: Bạn chuẩn bị một tấm bạt hoặc nilon sạch rồi trải dược liệu ra, phơi dưới nắng đến khi khô hoàn toàn. Khi phơi, bạn có thể phơi cả cây hoặc cắt thành từng đoạn để thuận tiện hơn khi dùng.
• Sấy: Để thu được diệp hạ châu khô nhanh hơn, bạn có thể sấy khô dưới nhiệt độ khoảng 80oC. Trước khi sấy bạn có thể cắt cây thành nhiều khúc nhỏ 1 – 2cm tránh mất nhiều diện tích.
• Sao khô: Sau khi rửa sạch, bạn cắt diệp hạ châu thành nhiều khúc nhỏ rồi bỏ vào chảo rang nhỏ lửa. Đến khi khô xuất hiện ít khói thì bỏ ra để nguội.

Sau khi phơi hoặc sấy khô, người dân bảo quản chúng vào túi ni lông, hộp nhựa có nắp đậy. Để ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh sâu bọ, mọt, côn trùng,…

Thành phần hóa học

Trong cây diệp hạ châu chứa rất nhiều chất thuộc các nhóm hóa học sau:

• Flavonoid: kaempferol, quercetin, rutin.
• Triterpen: stigmasterol, stigmasterol-3-0-ꞵ-glucosid, ꞵ-sitosterol,…
• Tanin: axit elagic, axit galic…
• Phenol: methylbrevifolin carboxylat.
• Axit hữu cơ: axit succinic, axit ferulic, axit dotricontanoic.
• Lignan: phylanthin.
• Các thành phần khác: n-octadecan, axit dehydrochebulic methyl ester, triacontanol, phylanthurinol acton.

Liều dùng 

Bạn có thể dùng 20–40g dược liệu này mỗi ngày ở dạng cây tươi hay sao khô, sắc đặc để uống.

Nếu dùng bôi, đắp ngoài da thì không giới hạn liều lượng.

Chỉ định/ chống chỉ định sử dụng

Không phải bất cứ ai cũng có thể sử dụng diệp hạ châu. Dưới đây là một số lưu ý về đối tượng sử dụng.

Những ai có thể sử dụng diệp hạ châu

• Người suy giảm chức năng gan do: viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ, gan suy yếu do uống nhiều rượu bia, hút thuốc lá, dùng thuốc có độc tính trên gan.
• Người men gan tăng cao, người có các triệu chứng: mẩn ngứa, vàng da, mề đay, ăn uống kém, khó tiêu do suy giảm chức năng gan.
• Người cần thanh nhiệt giải độc cơ thể, gầy yếu, cơ thể suy kiệt.

Ai nên lưu ý khi sử dụng diệp hạ châu?

Đây là vị thuốc tốt đối với sức khỏe, dù vậy một số đối tượng sau đây cần tham khảo tư vấn của bác sĩ y học cổ truyền nếu muốn uống diệp hạ châu:

• Phụ nữ mang thai
• Trẻ em dưới 6 tuổi.
• Người bị dị ứng với các thành phần hóa học của thảo dược.
  Người đang sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau.

Xem thêm: Đầy bụng khó tiêu: Bật mí 10+ Cách khắc phục tại nhà đơn giản

Tác dụng của hạ diệp châu theo Y học cổ truyền

Diệp hạ châu được sử dụng làm dược liệu từ năm 2000. Theo tài liệu ghi chép Trung Quốc Cao Đẳng Thực Vật Đồ Giám Bản năm 1972, diệp hạ châu có tác dụng như:

• Lương huyết
• Thẩm thấp
• Thanh can
• Minh mục
• Sát trùng
• Lợi tiểu
• Tán ứ
• Tiêu viêm
• Giải độc

Tác dụng của hạ diệp châu theo Y học hiện đại

Dựa vào các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, cũng như kinh nghiệm của nhiều dân tộc trên thế giới, có thể tóm tắt một số công dụng chính của Diệp hạ châu như sau.

Điều trị bệnh viêm gan

Dựa vào nghiên cứu vào năm 1982, Break Stone đã cho thấy tác dụng chống vi rút viêm gan B của cây. Và nghiên cứu năm 1980 của Ấn Độ và Nhật bản cũng xác định công dụng điều trị bệnh gan của diệp hạ là nhờ các hoạt chất chứa trong loại cây này như triacontanal, phyllanthin và hypophyllathin.

Tại Việt Nam cũng có nhiều công trình nghiên cứu về tác dụng của cây diệp hạ châu đối với sức khỏe. Cụ thể như nghiên cứu của tác giả Lê Võ Định Tường (Học Viện Quân Y – 1990 – 1996) đã thành công với chế phẩm Hepamarin chiết xuất từ thành phần phyllanthus amarus có trong cây.

Ngoài ra, nghiên cứu bột Phyllanthi từ cây diệp hạ châu vào năm 2001 của nhóm tác giả Trần Danh và Nguyễn Thượng Dong cũng chỉ ra, hoạt chất này có tác dụng hỗ trợ điều trị gan.

Giải độc, chống viêm, diệt khuẩn

Không chỉ riêng người Việt Nam, người dân Trung Quốc và Ấn độ thường sử dụng diệp hạ châu với mục địch điều trị chứng mụn nhọt, rắn cắn, giun.

Ngoài ra, nhân dân Java sử dụng loại cây này để chữa bệnh lậu. Và theo kinh nghiệm của người Malaysia, vị thuốc này có tác dụng chữa viêm âm đạo, giang mai và điều trị chứng viêm đường tiết niệu.

Vào năm 1987 – 2000, công trình nghiên cứu tại Viện Dược liệu ở Việt Nam đã cho thấy. Loại cây này có tác dụng chống viêm cấp trên chuột thí nghiệm khi dùng liều 10 – 50 g/kg.

Cải thiện hệ thống miễn dịch

Vào năm 1992, các nhà khoa học Nhật Bản đã nghiên cứu và phát hiện hoạt chất Phyllanthus niruri có trong diệp hạ châu có tác dụng kìm hãm sự phát triển của vi rút gây HIV.

Vào năm 1996, Viện nghiên cứu Dược học Bristol Myezs Squibb cũng đã nghiên cứu và cho kết quả tương tự.

Điều trị đường tiêu hóa, kích thích ăn ngon miệng

Diệp hạ châu có tác dụng giúp ăn ngon và kích thích trung tiện. Người dân Ấn Độ thường sử dụng chúng để điều trị bệnh táo bón, thương hàn, kiết lỵ. Ngoài ra, nhân dân Java cũng dùng để cải thiện chứng rối loạn tiêu hóa và đau dạ dày.

Bệnh đường hô hấp

Người dân Ấn Độ sử dụng thảo dược này để điều trị bệnh viêm phế quản, ho hay hen phế quản.

Tác dụng giảm đau

Các nhà nghiên cứu Brazil đã chỉ rõ tác dụng giảm đau của vị thuốc này mạnh gấp 4 lần indomethacin và 3 lần morphin. Nhờ chứa các hoạt chất như gallic, hỗn hợp steroid (stigmasterol và beta sitosterol) và ester ethyl.

Lợi tiểu, điều trị sỏi thận và sỏi mật

Nghiên cứu vào năm 1984 của trường Đại học Dược Santa Catarina – Brazil đã phát hiện hoạt chất alkaloid có trong diệp hạ châu có tác dụng chống co thắt cơ trơn và cơ vân, giúp điều trị sỏi thận và sỏi mật.

Với đặc tính lợi tiểu và trị phù thũng, vị thuốc này được Viên Đông y Hà Nội sử dụng trong việc điều trị xơ gan cổ trướng vào năm 1967.

Giảm đường huyết

Vào năm 1995, loại cây này được chứng minh có tác dụng giảm đường huyết khi cho bệnh nhân uống liên tục trong 10 ngày.

Những bài thuốc đông y diệp hạ châu hiệu quả nhất

Diệp hạ châu là thảo dược dễ kết hợp cùng với nhiều thảo dược khác mang đến bài thuốc chữa bệnh hiệu quả. Ngay sau đây, chúng tôi xin chia sẻ đến quý bạn đọc những cách sử dụng thảo dược này một cách hiệu quả.

Bài thuốc diệp hạ châu trị mụn

Để thuốc không còn vị đắng, bạn có thể kết hợp thêm nhiều dược liệu khác có công dụng trị mụn. Phổ biến nhất là bài thuốc dưới đây:

• Chuẩn bị cây chó đẻ khô cùng với cam thảo mỗi vị 12gram.
• Sắc cùng với khoảng 600ml nước, đun sôi kỹ.
• Chắt lấy nước sử dụng thay nước uống hàng ngày.
• Bạn có thể bảo quản trong tủ lạnh tránh trường hợp nước thuốc bị thiu và chỉ sử dụng trong ngày.

Bài thuốc giải độc, mát gan, trị viêm gan

Đạt được những công dụng này, bạn có thể thực hiện theo 1 trong 2 công thức sau:

• Cách 1: Lấy 30gr diệp hạ châu, nhân trần, sài hồ mỗi vị 12gram cùng với hạ khô thảo 10gr, chi tử 8gr. Sau đó bỏ tất cả nguyên liệu sắc với 1 lít nước đến khi cô cạn thì chắt lấy nước uống. Bạn nên chia thành 2 lần uống vào buổi sáng hoặc chiều mát.
• Cách 2: Nguyên liệu bao gồm 40gr chó đẻ khô, chua gút và nhọ nồi mỗi vị 15gram. Đem sắc cùng với 600ml nước đến khi cạn còn 1/3 thì lọc bỏ bã chắt lấy nước. Sau đó, bạn mang đổ vào bình và chia thành 3 lần uống. Bạn có thể sử dụng bài thuốc này đến khi khỏi bệnh.

Bài thuốc chữa viêm gan do virus

• Chuẩn bị nguyên liệu gồm 20gr cây diệp hạ châu, chủ yếu là phần lá.
• Thêm nửa lít nước sắc kỹ rồi chắt lấy nước chia thành 4 lần uống trong ngày.
• Sau một thời gian nhất định, bạn sẽ thấy có những chuyển biến tích cực.

Diệp hạ châu chữa vết chàm

• Trước tiên, bạn cần chuẩn bị khoảng 1 nắm cây diệp hạ châu tươi vừa đủ.
• Rửa sạch dược liệu rồi ngâm trong nước muối loãng.
• Sau đó bỏ giã dập rồi lấy bã đắp vào chỗ có vết chàm.
• Bạn thực hiện như vậy trong nhiều ngày, mỗi ngày một lần sẽ có được những dấu hiệu tích cực.

Bài thuốc trị mẩn ngứa, dị ứng

Nếu bạn là người hay bị dị ứng, mẩn ngứa có thể làm theo bài thuốc dưới đây:

• Dùng một lượng cây thuốc tươi đem giã nhuyễn, cho thêm chút muối tinh.
• Sau đó, chắt lấy nước hòa cùng nước đun sôi để nguội, thêm chút đường cho dễ uống.
• Phần bã còn lại thì đắp lên vùng da bị mụn hay dị ứng.
• Bạn nên làm bài thuốc này thường xuyên, mỗi ngày 1 lần để đến khi khỏi hẳn. Tuy nhiên, với những vết thương lở loét sâu bạn không nên sử dụng theo cách này tránh nhiễm trùng hay các hậu quả nguy hiểm khác.

Bài thuốc trị sỏi thận, sỏi mật hiệu quả

• Dùng 24gram diệp hạ châu khô sắc cùng với 1 lít nước.
• Đun đến khi sôi kỹ thì chắt lấy nước uống trong ngày.

Bài thuốc chữa vàng da, vàng mắt do viêm gan

Với các triệu chứng do viêm gan, bài thuốc dưới đây sẽ giúp bạn khắc phục hiệu quả.

• Cây chó đẻ khô 40gr, mã đề 20gr và dành dành 12gr.
• Sắc cùng với 1 lít nước uống thay nước uống hàng ngày.

Chữa suy gan do rượu

Dùng 20 gram diệp hạ châu kết hợp với 20 gram cam thảo đất. Sắc thuốc và uống hàng ngày.

Chữa xơ gan cổ trướng

Lấy 100 gram diệp hạ châu sắc với 4 lần nước. Lần đầu sắc với 3 bát nước cho cạn còn 1 bát. Các lần còn lại sắc với 2 bát và lấy nửa bát thuốc.

Sau đó, trộn chung thuốc sắc lại với nhau rồi thêm 100 gram đường, đun sôi. Chia thuốc ra làm 6 phần và uống trong ngày. Thời gian điều trị bệnh từ 30 – 40 ngày.

Bài thuốc chữa bệnh sốt rét

Lấy 8g diệp hạ châu dược liệu, dây hà thủ ô 10g, lá cây mãng cầu tươi 10g, thảo quả 10g, thường sơn 10g, dây gớm 10g, hạt cau 4g, dây cóc 4g, ô mai 4g.

Sắc với 600ml nước.

Thuốc sau khi sắc chia làm 2 phần, uống trước cơn sốt rét 2h. Cho thêm 10g xài hổ nếu dùng chưa hết cơn sốt rét.

Bài thuốc trị ăn không ngon miệng, đau bụng, sốt

Lấy 1g diệp hạ châu, nhọ nồi 2g, xuyên tâm liên 1g, rồi phơi khô tất cả các vị trong bóng râm. Sau đó tán bột. Sắc bột thuốc và chia làm 3 lần, uống hết trong ngày.

Bài thuốc giảm cân từ diệp hạ châu

Trà diệp hạ châu có giảm cân không là điều mà nhiều chị em quan tâm. Tin vui là uống trà hàng ngày hoặc sắc theo cách dưới đây sẽ giúp kiểm soát cân nặng tốt hơn.

Cách làm: Lấy 100g diệp hạ châu khô sắc với 2 lít nước. Uống duy trì trong khoảng 20- 30 ngày.

Lưu ý: Diệp hạ châu mang lại nhiều tác dụng tốt đối với sức khỏe. Tuy nhiên, người bệnh không nên lạm dụng, tránh trường hợp thuốc gây phản ứng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe.

Xem thêm: Eugica: Công dụng, liều dùng & những lưu ý khi sử dụng

Tác dụng phụ

Diệp hạ châu có tính mát, giúp làm mát và thanh lọc gan. Tuy nhiên, nếu sử dụng quá liều trong thời gian dài có thể gây lạnh gan dẫn đến xơ gan.

Bên cạnh đó, không nên dùng vị thuốc này cho người có thể tỳ vị hư hàn như người dễ bị đầy bụng, đại tiện lỏng, khó tiêu hoặc sợ lạnh. Bởi diệp hạ châu không giúp chữa khỏi mà khiến tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn.

Tương tác có thể xảy ra với diệp hạ châu

Thảo dược này có thể tương tác với một số thuốc, thực phẩm chức năng hay dược liệu khác mà bạn đang sử dụng.

Để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi dùng, bạn nên hỏi ý kiến của bác sĩ và thầy thuốc trước khi muốn dùng bất kỳ loại dược liệu nào.

Uống diệp hạ châu có gây vô sinh không?

Thời gian gần đây, rầm rộ những thông tin cho rằng uống trà diệp hạ châu gây vô sinh, làm yếu sinh lý. Sự thật như thế nào?

Cho đến nay, chưa có tác giả cùng công trình nghiên cứu nào chứng minh điều này. Vì vậy, đây chỉ là lời đồn thời trong nhân dân, chưa có bằng chứng xác thực. Do đó, các cặp vợ chồng đang sử dụng không cần quá lo lắng về điều này.

Giá bán diệp hạ châu 

Thảo dược này được bán trên thị trường với mức giá giao động 150.000 – 200.000 VNĐ/kg. Ngoài ra còn có dạng bào chế là trà túi lọc. Giá 1 hộp dạng trà khoảng 40.000 – 50.000 VNĐ tùy từng cơ sở.

Tuy nhiên, khách hàng cũng cần biết diệp hạ châu giá bao nhiêu còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Và điều quan trọng nhất là nên lựa chọn những cơ sở uy tín để đảm bảo mua được dược liệu chuẩn nguồn gốc và chất lượng.

Trên đây là những thông tin về diệp hạ châu mà người dùng cần nắm được trước khi sử dụng. Bất cứ cây thuốc nào cũng đều có dược chất trong đó. Tốt nhất cần tham khảo thêm ý kiến người có chuyên môn để mang lại hiệu quả cao, an toàn trong quá trình chữa bệnh.