Bình bát: 10 Bài thuốc chữa bệnh hiệu quả không ngờ tới

Tham vấn y khoa : Bác sĩ

Ngày cập nhật :23/12/2022

Bình bát được sử dụng phổ biến như loại trái cây, nước uống giải nhiệt. Ngoài ra, loài quả này còn có nhiều công dụng chữa bệnh tuyệt vời.

Cùng tìm hiểu chi tiết hơn về công dụng của bình bát. Một số bài thuốc chữa bệnh từ loại quả này trong bài viết sau.

Mô tả dược liệu bình bát

Đầu tiên là một số thông tin dược liệu về loại quả này.

Đặc điểm sinh thái

Cây bình bát hay còn có tên gọi là na xiêm, cây nê, có tên khoa học là Annona reticulata. Ngoài ra còn có một số tên gọi khác là quả Sita, quả tim bò đối với một số ngôn ngữ Châu Âu.

Cây là loài thực vật thuộc chi na (annona). Có nguồn gốc từ các khu vực nhiệt đới như Châu Mỹ (Nam Mỹ, cùng Caribe, Bắc Mỹ, Trung Mỹ). Ấn Độ, Châu Phi Úc và một số nước thuộc Châu Á.

Đây là cây thân gỗ, nhỏ, có thể cao 5 – 7 mét và có tán lá rất rộng. Cây phân thành nhiều cành nhỏ, các cành non có phủ một lớp lông mịn. Các cành già nhẵn, bóng, không chứa lông.

Lá na xiêm mọc so le, thuôn hình mác, dài khoảng 12 – 15 cm, rộng 4 cm. Đầu lá nhọn, gốc lá tròn. Mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới có phủ một lớp lông mịn. Gân lá nổi rõ ràng, cuống lá có lông, dài khoảng 1 – 2 cm.

Cụm hoa mọc ở các kẽ lá, hoa màu vàng, đài hoa gồm 3 phiến hình tam giác, mặt ngoài có nhiều lông. Tràng hoa có hai vòng, canh hoa hẹp. Khi nở 3 cánh tam giác bên ngoài mở ra, to, dày, có phủ lông tơ.

3 cánh hoa bên trong nhỏ, có nhiều nhị, trung đới dài, bầu chứa nhiều lá noãn có lông. Quả Bình bát hình tim, chia thành 5 ô góc mở. Khi non quả màu xanh, có mùi đặc trưng. Khi chọn quả có màu vàng hoặc hơi trắng ngà, có mùi thơm nồng, có thể ăn được.

Mùa hoa vào tháng 5 – 6, mùa quả vào tháng 7 – 8.

Bộ phận sử dụng dược liệu

Thân, quả, hạt, lá và rễ cây bình bát được ứng dụng để làm dược liệu.

Phân bố cây bình bất

Na xiêm có nguồn gốc từ Trung Mỹ, Brazil, Nam Mexico và Peru.

Tại Việt Nam, cây được tìm thấy ở các vùng đất nhiễm phèn ở các tỉnh ven biển từ Bắc vào Nam. Bình bát ưa nước do đó thường phát triển ở bờ sông, rìa kênh, mương, ao hồ.

Thu hái – Sơ chế

Lá Bình bát có thể thu hái quanh năm. Rễ nên thu hái ở những cây lớn, rễ to khỏe. Quả thu hái tùy vào mục đích sử dụng. Hạt thu hái khi quả chín, bỏ phần thịt lấy hạt dùng.

Sau khi thu hái rửa sạch để ráo nước, có thể phơi khô hoặc dùng tươi đều được.

Bảo quản bình bát

Cây nê có mùi thơm đặc trưng nên rất dễ thu hút côn trùng nhỏ. Do đó, khi bảo quản cần chú ý tránh nơi có nhiều côn trùng.

Ngoài ra bảo quản dược liệu ở nơi khô ráo, thoáng mát. Tránh độ ẩm cao để khô làm ẩm mốc, hư hỏng dược liệu.

Thành phần hóa học

Vỏ thân cây bình bát:

• Roliniastatin – 2
• Reticulacinon
• Các Diterpen

Vỏ thân và rễ có chứa:

• Anonain
• Oxoushinsunin
• Michelalbin
• Reticulin
• Assimilobin
• Hydroxynomuciferin
• Methoxyannomontin

Lá có chứa:

• Squamon
• Annoreticuin
• Solamin
• Squamon
• Roliniastin
• Annomonicin
• Anoreticuin
• Isoanoreticuin

Hạt Bình bát chứa:

• Reticulacin
• Uvariamicin
• Squamocin
• Trieporeticanin
• Dieporeticanin
• Nhiều chất thuộc nhóm N – acyltryptamin béo.

Vị thuốc Bình bát

Tiếp đến là thông tin về vị bình bát.

Tính vị

Toàn thân cây na xiêm có vị đắng chát, chứa độc tố, đặc biệt là ở vỏ thân và hạt.

Tác dụng dược lý

Theo y học hiện đại:

• Tác dụng kháng nấm, kháng khuẩn, ức chế sự phát triển của một số loại nấm. Như Candida Albicans, Trichophyton Mentagrophytes. Trực khuẩn lỵ và vi khuẩn gây nhiễm trùng hệ thống hô hấp.
• Tác dụng độc với tế bào: Chiết xuất từ hạt, vỏ thân và rễ na xiêm được cho là có thể tiêu diệt các tế bào ung thư phổi. Ung thư kết tràng, ung thư hầu mũi và ung thư bạch cầu dòng Lympho.
• Tác dụng tiêu diệt côn trùng, ấu trùng, con ghẻ, chấy rận.

Theo y học cổ truyền:

• Chống viêm, kháng khuẩn, sát trùng.
• Nhuận tràng, lợi tiểu, an thần, chống trầm cảm.
• Thanh nhiệt, giải độc, làm mát cơ thể, hỗ trợ bài tiết.

Chủ trị:

• Điều trị mề đay mẩn ngứa.
• Trị bệnh lao phổi.
• Hỗ trợ cải thiện các bệnh xương khớp.
• Điều trị tiểu đường.

Cây bình bát có tác dụng gì?

Y học hiện đại đã nghiên cứu và chứng minh. Các chất trong cây bình bát có thể mang đến các dụng như: kháng khuẩn, chống nấm, tiêu diệt ấu trùng, côn trùng, ghẻ, chấy rận… Ngoài ra, chiết xuất từ vỏ, thân, rễ, hạt na xiêm có thể tiêu diệt được các tế bào ung thư phổi. Ung thư hầu mũi, kết tràng, bạch hầu (dòng lympho).

Trong y học cổ truyền, cây bình bát có tác dụng kháng khuẩn, kháng viêm, sát trùng, an thần. Chống trầm cảm, nhuận tràng, thanh nhiệt, giải độc và hỗ trỗ bài tiết.

Những công dụng cụ thể đối với từng bộ phận có thể kể đến là:

Quả bình bát xanh

Tác dụng của quả na xiêm xanh là giúp kháng khuẩn, sát trùng, trừ giun và điều trị kiết lỵ. Quả bình bát xanh thường được thái mỏng, phơi khô, sắc thành thuốc để uống.

Hạt bình bát

Hạt bình bát cũng có tác dụng chữa kiết lỵ, tiêu chảy, nhưng trong hạt bình bát có chứa chất độc nên ít được sử dụng. Thông thường, người ta chỉ sử dụng hạt bình bát phơi khô, giã nhuyễn, nấu thành nước đặc để ngâm quần áo trừ côn trùng, hoặc sử dụng như một dạng nước trừ sâu tự nhiên.

Lá bình bát

Lá bình bát giã nát, ép lấy nước sẽ có tác dụng trừ chấy rận trên người và gia súc.

Rễ na xiêm

Ở Philippines, người ta sử dụng vỏ thân và con của cây na xiêm để chữa đau dạ dày, viêm lợi và chữa sốt. Tuy nhiên, ở Việt Nam rất hiếm khi sử dụng phương pháp này.

Xem thêm: Mụn nhọt ở mông: Nguyên nhân và những cách điều trị bệnh hiệu quả

Trái bình bát chín

Trái na xiêm chín vốn là loại trái cây dân dã. Được sử dụng phổ biến hơn so với các bộ phận khác của cây na xiêm. Không chỉ là thức quả ngon ngọt mà trái na xiêm cũng có thể giúp hỗ trợ phòng và điều trị bệnh rất tốt.

Cách dùng – Liều lượng

Na xiêm có thể dùng tươi hay khô đều được. Có thể dùng độc vị hoặc kết hợp với các vị thuốc khác.

Liều lượng không quy định, phụ thuộc vào nhu cầu sử dụng và yêu cầu của toa thuốc.

Bài thuốc sử dụng Bình bát

Một số bài thuốc từ bình bát được sử dụng phổ biến hiện nay gồm:

1. Chữa bướu cổ

Sử dụng quả tươi, cắm xuyên qua một cây đũa, nướng cháy xém vỏ. Để nguội vừa phải, dùng lăn lên bướu. Mỗi ngày thực hiện 3 lần, mỗi lần khoảng 30 phút. Mỗi lăn khoảng 2 – 3 quả, làm liên tục đến khi bướu tan hẳn.

2. Chữa tiêu chảy, kiết lỵ, trị giun sán

Sử dụng quả na xiêm xanh, phơi khô, thái lát. Mỗi lần dùng 8 – 12 g sắc thành thuốc, dùng uống.

3. Trị bệnh lao phổi, viêm phổi tắc nghẽn, giãn phế nang, hen suyễn

Nguyên liệu:  Thân, lá, quả khô na xiêm (100gr); nước sạch (2 lít)

Thực hiện: Lấy na xiêm rửa sạch, cho vào nấu với nước, đun sôi trong 10 phút thì tắt bếp. Lấy nước na xiêm uống thay nước lọc hàng ngày. Dùng đều đặn cho đến khi các triệu chứng lao phổi, hen suyễn giảm.

4. Các bệnh da liễu (bệnh ngoài da)

• Điều trị mề đay mẩn ngứa:

Nguyên liệu: Cây na xiêm tươi, lá dừa khô.

Thực hiện: na xiêm rửa sạch, để ráo nước. Lấy bó lá dừa khô châm lửa, sau đó đặt na xiêm lên trên để tạo khói. Cởi quần áo ra, hoặc hơ những chỗ bị mề đay qua làn khói. Đến khi toát mồ hôi thì lau khô người, mặc quần áo mới.

• Chữa bệnh ghẻ:

Nguyên liệu: Hạt na xiêm khô, dầu dừa.

Thực hiện: Lấy hạt na xiêm đốt thành tro. Sau đó trộn với dầu dừa rồi bôi lên chỗ bị ghẻ. Thực hiện trong vài ngày liên tục.

• Giúp làm sáng da, mờ sẹo:

Trong trái bình bát chứa nhiều vitamin (A, C, B6), magie, potassium. Có tác dụng chống lão hóa, cho tóc, da đẹp hơn. Giúp tăng thị lực, giúp hệ tim mạch khỏe hơn, tốt cho hệ tiêu hóa, lợi tiểu, giảm trầm cảm.

Vì thế, từ lâu trái na xiêm đã được các chị em phụ nữ dùng để làm đẹp, dưỡng da, làm mờ vết sẹo.

Nguyên liệu: Cùi của trái na xiêm, mật ong.

Thực hiện: Cho hai nguyên liệu hòa nhuyễn với nhau. Sau đó đắp lên mặt trong 30 phút rồi rửa lại mặt với nước sạch. Chú ý trước khi đắp mặt thì rửa sạch mặt và lâu khô bằng khăn mềm.

Không chỉ làm sáng da, đẹp da, mờ sẹo. Phương pháp này còn giúp se khít lỗ chân lông, hạn chế mụn nhọt.

5. Bình bát chữa đau nhức xương khớp, tay chân nhức mỏi

Lấy một trái na xiêm xanh, rửa sạch, giã nhuyễn, cho vào nối, cho thêm 1 ít nước xào nóng. Sau đó, bọc na xiêm vào một tấm vải và chườm lên chỗ đau trong 30 phút.

Thực hiện liên tục trong nhiều ngày. Có thể kết hợp với các thực phẩm chức năng bổ xương khớp để đạt hiệu quả cao hơn.

Ngoài ra, thường xuyên ăn trái bình bát cũng là một biện pháp giúp xương khớp luôn khỏe mạnh, phòng chống bệnh gout.

6. Chữa viêm nhiễm phụ khoa

Thường xuyên ăn trái na xiêm chín, hoặc uống nước lá na xiêm. Sẽ có tác dụng chữa thiếu máu, hạn chế tình trạng viêm nhiễm vùng kín ở chị em phụ nữ.

7. Điều trị bệnh tiểu đường

Nguyên liệu: Thân, lá quả na xiêm (1 nắm); nước sạch (2 lít).

Thực hiện: Cho bình bát vào đun sôi với nước trong 15 phút. Sau đó dùng nước uống thay nước lọc hàng ngày.

Có thể sử dụng bình bát theo nhiều cách để điều trị bệnh tiểu đường:

• Bài 1: Dùng khoảng 100g đọt non và lá dây na xiêm để nấu canh ăn thường xuyên. Hoặc để xay nước uống đều có tác dụng ổn định đường trong máu hiệu quả.
• Bài 2: Chữa đái tháo đường kèm táo bón: Dùng rau bát kết hợp cùng rau sam, rau dền mỗi vị 50g. Nấu canh cua, ăn vài lầntrong một tuần.
• Bài 3: Chữa đái tháo đường kèm theo tăng huyết áp: Dùng dây bát kết hợp cùng cỏ mần trầu, dền gai mỗi vị 50g tươi hoặc khô. Sắc uống thường xuyên thay nước mỗi ngày.

8. Giúp giải nhiệt cơ thể

Lấy trái na xiêm chín, cho vào dầm đường, cho thêm ít đá. Đây là thức uống giải khát tuyệt vời. Ngoài ra, người ta còn có thể dùng quả na xiêm chín làm kem lạnh cũng rất thơm ngon.

9. Giảm nhức răng nướu

Lấy vỏ cây bình bát, rửa sạch, giã nát rồi đắp vào chỗ răng bị đau nhức.

10. Giúp kháng khuẩn, chống viêm nhiễm

• Toàn cây bình bát có thể dùng làm thuốc sát khuẩn, sát trùng.
• Lấy lá bình bát sắc nước uống
• Ăn quả bình bát chín
• Hạt na xiêm có thể giã nát, nấu nước gội đầu trị chấy, rận. Hoặc hạt có thể đốt thành tro để trị ghẻ.

Bình bát làm món gì ngon?

Trái na xiêm khi chín có mùi thơm dễ chịu. Loại quả này có thể làm ra được một vài món ăn giải nhiệt, giải khát rất đơn giản.

Na xiêm dầm đá đường

Nguyên liệu:

• Bình bát chín: 1 trái;
• Đường: 75gr;
• Ly, thìa, đá bào hoặc đá viên.

Cách làm bình bát dầm đá đường:

• Bình bát chín rửa sạch, lau khô rồi bóc vỏ, bỏ cuống.
• Cho phần thịt bình bát vào ly, đổ thêm đường vào và dầm nát bình bát.
• Đảo đều để đường tan hết. Sau đó, bạn cho thêm đá vào, dầm nhẹ nhàng. Đến khi nước đá tan vào hỗn hợp bình bát và đường là có thể ăn được rồi.

Bình bát dầm sữa

Nguyên liệu:

• Bình bát chín: 3 trái;
• Sữa đặc: 1 hộp;
• Ly, thìa, đá bào hoặc đá viên;

Cách làm bình bát dầm sữa:

• Bình bát rửa sạch, lau khô, tiến hành bóc vỏ, bỏ phần cuống.
• Cho bình bát vào ly, dùng thìa dầm nát.
• Đổ sữa đặc lên trên, dùng thìa đảo từ dưới lên trên sao cho sữa trộn đều vào thịt bình bát. Lượng sữa thêm ít hay nhiều sẽ phụ thuộc vào khẩu vị của bạn.
• Cho ly bình bát dầm sữa vào tủ lạnh khoảng 10 – 15 phút rồi đem ra ăn lạnh. Hoặc có thể cho đá bào vào ly bình bát dầm sữa, trộn và ăn ngay.

Nên ăn na xiêm chín hay chưa chín?

Thật ra quả sống hay chín đều có thể dùng được. Ăn na xiêm chín giúp giải nhiệt vào những ngày nắng nóng cùng với vị đặc trưng thơm ngon, tự nhiên nhất.

Đối với trái còn sống, được dùng làm thuốc điều trị bệnh. Chúng sẽ dễ dàng hơn trong việc thái lát, phơi khô và dùng chế biến các vị thuốc nam.

Xem thêm: Quế: Công dụng và các món ngon từ quế không phải ai cũng biết

Phụ nữ mang thai có ăn na xiêm được không?

Phụ nữ mang thai có thể sử dụng bình bát. Không những vậy còn mang lại nhiều lợi ích cho mẹ bầu như:

• Bình bát giúp chống lão tự do gây hóa sớm, duy trì sức khỏe cho da, xương, răng. Giúp tăng cường sức đề kháng tốt nhất.
• Với những thành phần khoáng chất như vitamin B6, chất xơ… Giúp lợi tiểu cho phụ nữ mang thai. Ngoài ra, còn giúp hạn chế những cơn trầm cảm hoặc những cơn co thắt khi mang thai. Đặc biệt căn bệnh huyết trắng cũng được đẩy lùi hiệu quả.
• Giúp hỗ trợ thị lực.
• Ăn na xiêm giúp giải nhiệt tốt, hạn chế những cơn đau nhức răng do thiếu canxi.
• Na xiêm tốt cho da giúp ngăn ngừa tàn nhang, lão hóa, giúp da sáng, khỏe hơn.

Lưu ý khi sử dụng bình bát

Bình bát là loại cây chứa độc, nên khi sử dụng cần hết sức lưu ý:

• Không để nhựa cây bắn vào mắt, tránh tiếp xúc trực tiếp với da. Vì có thể gây dị ứng, mẩn ngứa, mề đay.
• Khi sử dụng na xiêm để chữa bệnh hay những loại thảo dược khác. Người bệnh cần phải cố gắng kiên trì thì mới có hiệu quả.
• Na xiêm là loại cây mọc hoang trên nhiều nơi. Nhưng do độc tính của cây nên khi sử dụng cần trao đổi trực tiếp với thầy thuốc hoặc những người có chuyên môn.

Trên đây là thông tin tổng hợp về cây bình bát. Hy vọng bài viết sẽ hữu ích cho các bạn.